Το γράμμα μίας άγνωστης Θεατρική Κριτική Γράφει η Γιούλη Χρονοπούλου





Στέφαν Τσβάιχ: Το γράμμα μιας άγνωστης
Μια παράσταση στο Θέατρο Εκάτη
Εν αρχη ην το θέατρο. Πριν από το λόγο συναντάς το χώρο. Και σε κερδίζει μονομιάς. Η Βαλεντίνη Λουρμπά έχει στήσει κοντά στην πλατεία Κυψέλης ένα μοναδικό θέατρο, μια ανοιχτή σκηνή, ένα σπίτι. Με δικά της έξοδα και δικό της γούστο σε εισάγει σ’ ένα σκηνικό, σε μιαν ατμόσφαιρα σπιτική και μαζί θεατρική, προσωπική και μαζί συλλογική, χειροπιαστή και συνάμα φευγάτη, παλαιική αν και ζωντανή. Παλιά έπιπλα, τραπεζαρία, μπουφές, αντικείμενα χρηστικά, σερβίτσια, αλλά και θεατρικά κοστούμια, μακριά φορέματα, παλιές δαντέλες, υποβλητικός φωτισμός. Εκεί είναι η «σκηνή» και ο χώρος των θεατών, που μπορούν να κεραστούν λικέρ ή τσάι, να συνομιλήσουν με την οικοδέσποινα, που κυριολεκτικά υποδέχεται τους καλεσμένους της.
Κι έπειτα ήρθε το θέατρο. Ως πράξη, λόγος, παράσταση. Μια παράσταση εξαιρετική, που ανοίγει με τη Βαλεντίνη Λουρμπά στο ρόλο μιας πόρνης, με ένα κείμενο που έχει γράψει η ίδια και που εισάγει σε προβληματισμούς υποβοηθητικούς για το έργο και που -παρότι φιλοσοφικό- το αποδίδει με τρόπον ώστε να το προστατέψει από το φιλολογικό χαρακτήρα του. Στη συνέχεια αποσύρεται (παραμένοντας διακριτικά στο χώρο), αφού έχει κι εδώ υποδεχτεί στη σκηνή την «άγνωστη», για να αρχίσει πραγματικά η παρουσίαση της θεατροποιημένης νουβέλας του Τσβάιχ.
Στο γράμμα μιας άγνωστης ο Στέφαν Τσβάιχ μας γνωρίζει το πάθος μιας νεαρής (άγνωστης) γυναίκας για έναν γνωστό συγγραφέα. Η κοπέλα, που οργανώνει και οικοδομεί όλη της τη ζωή με βάση αυτό το πάθος, παραμένει χωρίς όνομα όχι μόνο για μας αλλά και για εκείνον, παρά το γεγονός ότι κάποιες φορές στη ζωή της τον προσέγγισε και κατάφερε να κερδίσει την – πρόσκαιρη – προσοχή του και την ερωτική του προσφορά.. Παρέμενε ωστόσο άγνωστη, κάθε φορά μια άλλη, περαστική αγαπημένη της μιας βραδιάς, την ώρα που ενσάρκωνε το ακριβώς αντίθετο: την αγάπη και την αφοσίωση μιας ζωής. Λίγο πριν πεθάνει του στέλνει το γράμμα που αποτελεί το μονόλογο του έργου, αποδομένο λαμπρά από μιαν «άγνωστη» -ακόμη – ηθοποιό, τη Φίλια Δελαγραμμάτικα, που δεν μπορεί παρά να γίνει γνωστή. Γιατί σε κερδίζει από την αρχή και σε πείθει για όλες τις στιγμές της, ηλικιακές και συναισθηματικές, χωρίς να σπαταλιέται σε υπερβολές και ωραιολογίες, υπακούοντας προφανώς στις οδηγίες της σκηνοθέτιδας Βαλεντίνης Λουρμπά.
Η πολύ επιτυχημένη θεατρική διασκευή (και συντόμευση) του πρωτότυπου έχει γίνει επίσης από τη Βαλεντίνη Λουρμπά, και υπηρετείται από τη λιτή και μεστή, με καίριες υπογραμμίσεις, σκηνοθεσία. Το έργο, που σε κρατά σε απόλυτη εγρήγορση και σου επιβάλλει ν’ ακολουθήσεις τα συναισθήματα και τις αγωνίες της νεαρής κοπέλας, διανθίζεται μ’ ένα ακόμη εύρημα: την ακουστική παρουσία του άντρα, που διαβάζει το γράμμα. Σύμπτωση δραματική: η φωνή του αφηγητή (και κατ’ ουσίαν πρωταγωνιστή) είναι του Χρήστου Τσάγκα στην τελευταία του θεατρική δουλειά πριν τον ξαφνικό θάνατό του. Σπουδαίος ηθοποιός, υποβάλλει μια παρουσία – απουσία (δυστυχώς και κυριολεκτικά) με τη μεστή και στιβαρή φωνή του. Ο αλαζονικός συγγραφέας είναι εκεί αλλά λείπει, ακούει αλλά δε βλέπει, συναντά αλλά δε γνωρίζει, αγγίζει αλλά δε χαϊδεύει, δεν αγαπά. Κι εμείς τον ακούμε αλλά δεν τον βλέπουμε, τον αισθανόμαστε αλλά δεν τον αναγνωρίζουμε, τον νιώθουμε αλλά δεν τον συμπονάμε (;).
Αυτή η νοερή συνομιλία ανάμεσα στην άγνωστη κοπέλα και το γνωστό συγγραφέα, που για μας λειτουργούν αντίστροφα, καθώς βλέπουμε (και μαθαίνουμε) την «άγνωστη» αλλά δε βλέπουμε (και δεν ξέρουμε) τον γνωστό, συντηρεί το ενδιαφέρον και την κορυφούμενη αγωνία, συντονίζει τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις, οδηγεί με μεθοδικότητα στο πικρό τέλος, που παρά ταύτα δημιουργεί ένα αίσθημα πληρότητας, λογικής αναγκαιότητας, σχεδόν μεταφυσικής «τιμωρίας». Το γράμμα της άγνωστης δεν είναι απλώς η ζωή της, είναι η σταδιακή αποκάλυψη της δικής του ζωής. Είναι ακόμη το μάθημα του χρόνου και της αλήθειας, που πάντα έρχεται αργά…
Δημοσιεύεται στην ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΫ ΝΟΥΜΑΣ